Halkın dilindeki Deveci Armudu’nu, benim dilimdeki Ağaköy Armudu’nu, geçen hafta Olay Gazetesi yazarı Ahmet Emin Yılmaz köşesinde, ‘’Deveci Armudunu dünyaya tanıtan Gürsu, Santa Maria patentini de aldı’’ başlığıyla, Gürsu’da üretilen Deveci Armudu’nun artık dünyanın tanıdığı bir lezzet ürünü haline dönüştüğünü, Gürsu çiftçisinin yüzünün de, yıllardır ihraç ettikleri Deveci Armudu’yla güldüğünü, bu nadide meyvenin coğrafi işaret tescili yaptırıp patentini alan Gürsu Ziraat Odası Başkanı Kamil Dönmez’in yeni bir hamle daha yaptığını ve büyük bölümü Gürsu’da yetiştirilen Santa Maria Armudu’nun coğrafi işaret tescili almasını sağladığını aktardı.
Aslında her vesile ile köşemde sizlerle paylaştığım gibi, bu armudu Bursa’ya getiren Gürsu değil, Gürsu’nun Ağaköyü’dür, evet şu anda Gürsu’nun çeşitli bölgelerinde de yetiştiriliyor ama Bursa’da doğduğu yer Ağaköy’dür, isterdim ki Ziraat Odası Başkanı tescil işlemini Ağaköy üzerinden yapsın. Gelin Santa Maria armudunun Bursa’ya geliş hikayesine göz atalım;
Ben her vesile ile ülkemizin tarımdan zengin olma yolunun Ağaköy Kooperatif Modeli’nden geçtiğini örnek gösteririm. Biz DSİ olarak 1980’li yıllarda Bursa Ovası sulamasını yaparken tanışmıştım Ağaköylülerle, kooperatiflerini 1950’lerde kurmuşlar, kooperatif iki yılda bir yapılan kongrede seçilen yönetim kurulu ve başkanıyla yönetiliyor, Türkiye tarımının gelişmesi için dinamik bir modeldir bu yapı. Tarım zengini Hollanda’nın çiftçilerinin %95’i kooperatif çatısı altında toplanmıştır. O yıllardaki Ağaköy Kooperatifi yöneticileri, hangi tür meyve yetiştirirsek Avrupa’ya ihraç ederiz, sorusunun cevabını bulmak için Avrupa ülkelerini gezdiler ve Santa Maria Armudu’nu buldular. Dönüşlerinde yaptıkları araştırmalarla Samsunlu girişimci Lütfi Deveci’nin bu armut türünü geliştirdiğini öğrendiler ve Samsun’dan fidanlarını temin edip bütün meyve bahçelerini deveci armuduyla donattılar. Bu arada Avrupa’daki armut pazarıyla ilişkilerini devam ettirdiler, gerek armudun yetiştirilmesindeki gelişmeleri öğrendiler, gerekse bahçelerinden ürün almaya başladıklarında o pazarlara satışlarını sağladılar. O gün, bu gündür ürettikleri armudun %60’ını ihraç ediyorlar. Velhasıl Bursa’yı Deveci Armudu’yla tanıştıran Ağaköydür ve de tarımdan zengin olmuş örnek bir köydür.
Biraz da deveci armudunun ortaya çıkış hikayesine bakalım, ilk kıvılcımı Lütfi Deveci çakmıştır, Samsun’da şeftali üretimini başlatan ve çevre köylere de bunu bizzat öğreterek Bursa’ya rakip şeftali üretilmesini sağlayan, ziraat mühendisidir. Ailesi Manastır’dan Samsun’a göç etmiştir, çocukluğu Karadeniz’in güzellikleri içinde geçer, 1929’da Samsun Ticaret Okulu’nu bitirir ama ticaretten hoşlanmaz, hedefi hep Avrupa’da tarım eğitimi almaktır ama savaş yıllarında bu mümkün olmaz, tarıma ilgisi onu Bursa Ziraat Mektebi’ne yönlendirir. O yıllarda Atatürk’ün Almanya’dan eğitimciler getirerek Cumhuriyetin tarım politikalarının şekillendiği Bursa Ziraat Okulu’nu 1932 yılında birincilikle bitirir, Samsun’a döner ve meslek yaşamına başlar. Alman hocaların yönlendirdiği eğitim tarzı onu, mesleğini tarlada araştırmalar yaparak üretmeye yönlendirir. Bu araştırmacı yapısı onu yetiştirdiği çeşitli meyveler içinde, kendi adını verdiği Deveci Armudu’yla buluşturur, armudun uzun dayanıklılık süresi ve meyve büyüklüğü onu araştırmaya sevk eder. Yaptığı araştırmalarla geliştirdiği armut türü meyveleri, dünyada 400 gramı geçmezken, 1,5 kiloya ulaşan armut elde eder, bu bir dünya rekoruydu, tescili için Türk Patent Enstitüsü’ne müracaat eder ama meyvecilik kapsamlarında bulunmadığından kabul edilmez. Bu arada Ağaköylüler, kendilerini zengin eden bu armudu, verimli arazileri sayesinde 2,860kilo ağırlığa ulaştırarak rekoru tazelediler.
Aslında Lütfi Deveci’nin yetiştirdiği iki cins kışlık armut olmuş, birine oğlu olan ünlü ralli pilotu Ali Deveci adını verir, diğeri de kendi adıyla, Lütfi Deveci armudu olur. Bugün piyasada her iki cins te Deveci Armudu olarak yer alır.
Yazımın ilk bölümünde de vurguladığım gibi Ağaköy’ün başarısının temelinde, yıllarca oluşturdukları kooperatif yapısı içindeki dinamik çalışmaları, yatıyor.
Lütfi Deveci’nin başarısının temelinde de, eğitim aldığı Bursa Ziraat Mektebi’ndeki uygulamalı meslek eğitimi yatmaktadır.
