İSO, Türkiye’nin 500 büyük sanayi kuruluşunu açıkladı. 2024 sonuçlarına göre TÜPRAŞ, 651,6 milyar TL'lik üretimden satışla zirvedeki yerini korudu. İkinci sırada 356 milyar TL ile Ford Otomotiv, üçüncü sırada da 201,6 milyar TL ile Star Rafineri yer aldı.
EKOHABER ÖZEL
İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından 1968 yılından bu yana aralıksız yapılan ve Türkiye sanayisinin devler ligini belirleyen "Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması"nın 2024 yılı sonuçları açıklandı. İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan'ın ev sahipliğinde duyurulan araştırmaya göre, Türkiye'nin en büyük 500 sanayi kuruluşunun üretimden satışları 8 trilyon 688 milyar 476 milyon TL'ye ulaştı. Ancak bu rakamın ardında, sanayinin reel büyümede yaşadığı zorluklar, kârlılıkta kaydedilen sert düşüşler ve finansman yükünün ağırlığı gibi önemli göstergeler yer alıyor. Araştırma, küresel ekonomik dalgalanmalar ve yurt içi dezenflasyon programının sanayi sektörü üzerindeki etkilerini gözler önüne seriyor.
2024 yılı İSO 500 listesinde üretimden satışlara göre zirvenin sahibi, uzun yıllardır olduğu gibi yine TÜPRAŞ oldu. Şirket, 651,6 milyar TL'lik üretimden satışla birinci sıradaki yerini korudu. İkinci sırada 356 milyar TL ile Ford Otomotiv Sanayi A.Ş. yer alırken, üçüncü sırada 201,6 milyar TL ile Star Rafineri A.Ş. bulundu. Geçen yıla göre ilk üç sıranın değişmediği gözlendi. Ancak ilk 10'da iki önemli değişiklik yaşandı: İskenderun Demir Çelik ve Hyundai Motor Türkiye Otomotiv, listeye yükselme başarısı gösterdi.
Üretimden satışlar ve reel gerileme
İSO 500 araştırmasının 2024 yılı sonuçları, sanayi sektörünün finansal göstergelerinde ciddi bir zayıflama olduğunu ortaya koydu.
Türkiye'nin en büyük 500 sanayi kuruluşunun üretimden satışları 2024'te bir önceki yıla göre yüzde 36,3 artarak 8 trilyon 688,5 milyar liraya ulaştı. Ancak bu artış oranı, yüzde 41,1 olan yurt içi üretici enflasyonunun (Yİ-ÜFE) altında kalarak, üretimden satışların reel olarak yüzde 3,4 gerilediğini gösterdi. Bu, İSO 500'ün üretimden net satışlarının üç yıldır üst üste reel olarak gerilediği anlamına geliyor. Bu zayıf performansta, yurt içinde başlayan kademeli talep yavaşlaması ve yurt dışı ihracat pazarlarındaki zayıf seyir belirleyici rol oynadı.
Kârlılıkta sert düşüş
Sanayicinin kârlılığı 2024'te önemli ölçüde azaldı. Faaliyet karı yüzde 31,6 düşüşle 641 milyar liraya gerilerken, faaliyet kârlılığı oranı yüzde 12,5'ten yüzde 6,2'ye indi. Bu oran, 2014-2023 ortalaması olan yüzde 10,4'ün oldukça altında kaldı. Benzer şekilde, satış kârlılığı da son 10 yılın ortalaması olan yüzde 7,1'den 2024'te yüzde 2,6'ya geriledi. Vergi öncesi kar ve zarar toplamı ise yüzde 58,5 düşüşle 267 milyar liraya indi.
Finansman giderlerinin ağır yükü
İSO 500'ün finansman giderleri 2024'te yüzde 16 artarak 619 milyar liraya yükseldi. Ancak faaliyet karındaki yüzde 31,6'lık sert düşüşle birlikte, finansman giderlerinin faaliyet karına oranı yüzde 56,9'dan yüzde 96,6'ya fırladı. İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, bu oranın 10 yıllık ortalama olan yüzde 60,1'in çok üzerinde olduğunu belirterek, sanayicilerin kazandıkları paranın neredeyse tamamını finansman giderlerine ayırmak zorunda kaldıklarını vurguladı. Bahçıvan, sanayicilerin finansal enstrümanlara mesafeli duruşunu eleştirerek, "Sanayiciler olarak yaptığımız işler arasında bana göre en hafife aldığımız konu finans. Bütün dünyanın kullandığı finansal enstrümanlara mesafeliyiz. Risklerimizi minimize edecek araçları kullanmıyoruz. Bu konuda artık dışarıdan destek ve teşvik bekleyeceğimize, şapkamızı önümüze koyarak dünyanın da kullandığı farklı enstrümanlara kapımızı açmalıyız" ifadelerini kullandı.
152’si zarar açıkladı
2024 yılında İSO 500 içerisinde vergi öncesi dönem kar/zarar büyüklüğüne göre zarar açıklayan şirket sayısı 96'dan 152'ye yükseldi. Bu durum, sektördeki zorlu koşulların şirketlerin kârlılıkları üzerindeki olumsuz etkisini açıkça gösteriyor.
Artan borç yükü ve devreden KDV sorunu
İSO 500'ün toplam borçları 2024'te yüzde 45,1 artış gösterdi. Mali borçlardaki artış yüzde 38,6 düzeyinde kalırken, diğer borçlarda yüzde 51,5 büyüme gerçekleşti. Kredi faiz oranlarındaki artış ve krediye erişimde sıkılaşma sonucu sanayinin kredi kullanımındaki büyüme yavaşlarken, net işletme sermayesi ihtiyaçlarının daha çok diğer borçlarla karşılandığı görüldü. Devreden KDV yükü ise yüzde 26,9 artarak 85 milyar liraya yaklaştı. Erdal Bahçıvan, bu durumu "sanayi kuruluşlarımızın devlete sıfır faiz ve sonsuz vadeyle borç vermesi" olarak nitelendirdi ve özellikle enflasyonun yüksek seyrettiği dönemlerde firmaların nakit akışı açısından önemli bir yük haline geldiğini belirtti.
İstihdam ve Ar-Ge'de pozitif gelişmeler
Olumsuz finansal göstergelere rağmen, İSO 500 şirketlerinin istihdamı yüzde 2,6 artarak 825 bin kişiye yaklaştı. Çalışanlara ödenen maaş ve ücretler ise yüzde 90,9 yükselişle 813 milyar liraya ulaştı. Ar-Ge harcaması yapan kuruluşların sayısı 265 olarak sabit kalırken, Ar-Ge harcamaları yüzde 98,4 gibi önemli bir artışla 60,7 milyar liraya yükseldi. Bu durum, sanayinin geleceğe yönelik yatırım ve insan kaynağına olan bağlılığını gösteriyor.
Bursa’da zirve yine Oyak Renault’nun
İSO’nun 2024 yılı "Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu" araştırması sonuçlarına göre Bursa, ekonomideki zorlu şartlara rağmen 27 firmayla listede yer alarak sanayideki gücünü bir kez daha kanıtladı. Geçen yıl 22 firmanın yer aldığı listede bu yıl 5 firmanın daha eklenmesi, Bursa'nın sanayideki büyüme ivmesini gözler önüne serdi.
Listede Bursa'nın otomotiv devleri öne çıkarken, Oyak-Renault 159.3 milyar TL'lik üretimden satışla 6. sırada yer aldı. TOFAŞ 65.8 milyar TL ile 23., Bosch 43.1 milyar TL ile 34. sırada kendine yer buldu. Türkiye'nin Otomobili Girişim Grubu (TOGG) ise 41.1 milyar TL'lik cirosuyla ilk kez listeye girerek 37. oldu.
Enerji sektöründe Siro Silk Road'un 142. sırayla listeye ilk kez girmesi dikkat çekerken, gıda devi SÜTAŞ 32 milyar TL'lik cirosuyla 50. sırada yer aldı. Bursa firmalarının toplam ihracatı 6.5 milyar doları aşarken, Oyak-Renault 3.7 milyar dolarla şehrin ihracat şampiyonu oldu.
İstihdam rakamlarında ise Bosch 8.130 çalışanla birinci sırada gelirken, TOFAŞ 5.680 personelle ikinci oldu. Bursa'daki İSO 500 firmalarının toplam istihdamı 50 bini aştı.
Gemlik Gübre’den büyük sıçrama
Sıralamada en dikkat çeken yükselişlerden biri Gemlik Gübre'den geldi. Firma, 430. sıradan 256. sıraya yükselerek büyük bir sıçrama gerçekleştirdi. Coşkunöz Metal Form 215'ten 184'e çıkarken, Karsan Otomotiv ilk kez listeye girerek 279. oldu.
Sanayi ve Teknoloji uzmanları, Bursa'nın otomotivdeki geleneksel gücünün yanı sıra TOGG gibi yeni nesil üreticilerle teknoloji alanında da atağa kalktığını belirtiyor. Önümüzdeki dönemde TOGG'un seri üretime geçmesi ve Siro Silk Road gibi yenilenebilir enerji firmalarının büyümesiyle Bursa'nın listedeki konumunun daha da güçleneceği öngörülüyor.
2024 İSO 500 verileri, Bursa'nın 868 milyar TL'lik toplam üretim hacmiyle Türkiye sanayisinin yaklaşık yüzde 10'unu tek başına karşıladığını ortaya koydu. Otomotiv sektörü şehrin toplam ihracatının yüzde 57'sini gerçekleştirirken, enerji ve gıda sektörlerinde de önemli büyümeler kaydedildi. Uzmanlar, Bursa'nın coğrafi avantajları ve nitelikli işgücü sayesinde bu lider konumunu sürdüreceğini ifade ediyor.
Anadolu'nun yükselişi devam ediyor
İSO 500'ün sektörel dağılımında 2024'te üretimden satışlara göre en yüksek paya sahip sektör yüzde 20,7 ile "ana metaller ve makine imalatı sanayisi" oldu. Onu yüzde 18,4 ile "kimyasal ürünler, plastik ve kauçuk ürünleri" ve yüzde 17,6 ile "kara, deniz taşıtları ve yan sanayisi" izledi. Yüksek teknoloji yoğunluklu sanayilerin payı 0,3 puan artışla yüzde 7,4'e çıkarken, orta düşük ve orta yüksek teknolojili sanayilerin payında düşüş yaşandı.
Şirketlerin coğrafi dağılımında ise Anadolu'nun sanayi lehine olan gelişmesinin devam ettiği gözlendi. 500 büyük şirket arasında İstanbul Sanayi Odası 144 firmayla başı çekerken, onu Ankara Sanayi Odası (44), Kocaeli Sanayi Odası (39), Ege Bölgesi Sanayi Odası (37) ve Gaziantep Sanayi Odası (29) takip etti. Bursa Ticaret ve Sanayi Odası ise 17 şirketle listede yer aldı. Ayrıca, İSO 500'deki halka açık şirket sayısı 88 ile bugüne kadarki en yüksek rakama ulaşırken, yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısı 2022'deki dip seviyesi olan 108'den 2024'te 124'e yükseldi.
İSO Başkanı Bahçıvan: Üretimden uzaklaşıyoruz, gidişatı tersine çevirelim
İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, İSO 500 verilerinin Türkiye'nin "üretimden uzaklaşan bir döngünün içine girme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu" gerçeğini net bir şekilde gösterdiğini vurguladı. Bahçıvan, bu döngüyü kırmanın ve tersine çevirmenin sadece sanayicilerin değil, herkesin görevi olması gerektiğini belirtti. Sanayinin, küresel gerilimlerin ve korumacılığın yükseldiği bu dönemde ülke için hayati önem taşıdığını ifade etti.
Bahçıvan, Türkiye'nin üretimden daha fazla uzaklaşma döngüsüne girmeden, teknolojiye ve ihracata dayalı nitelikli üretim anlayışıyla rekabetçi, kaliteli ve sürdürülebilir bir büyümeyi ve refahı en önemli stratejik hedef olarak ortaya koyması gerektiğini söyledi. Ayrıca, jeopolitik gerilimlerin yaşandığı bu coğrafyada gelişmiş bir sanayi altyapısının, ülkenin her yönden savunması açısından da hayati önemde olduğunu hatırlattı.
Erdal Bahçıvan, Cumhurbaşkanlığı tarafından açıklanan "Yüksek Teknoloji, Dijital Ekonomi, Yeşil Dönüşüm, Küresel Entegrasyon ve Yapısal Dönüşüm" gibi 5 temel amaç üzerine inşa edilen "2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi"ni, sanayinin en çok ihtiyaç duyduğu vizyon olması itibarıyla heyecanla beklediklerini ifade etti. İSO Stratejik Dönüşüm Merkezi'ndeki çalışmalarda bu yeni stratejiyi rehber alacaklarını da sözlerine ekledi.
