Piyasaların gözü kulağı onda

Her ayın ilk Cuma’sı ABD saatiyle 08.30 Türkiye saatiyle 15.30’da açıklanan ABD tarım dışı istihdam verisi küresel piyasaların en çok takip edip açıklanmasını adeta dört gözle beklediği verilerden biridir. Bu veri ABD’de ücret ödenen toplam çalışan sayısını gösterir. Söz konusu çalışan sayısı içerisine tarım işçileri, evde çalışanlar, devlet memurları ve kar amacı gütmeyen işletmelerde çalışan işçiler dâhil değildir. Bu yönüyle veri sadece ücret ödenerek işe alınmış kişileri kapsar.
Peki nedir bu tarım dışı istihdam verisinin alametifarikası, piyasalar için neden önemlidir? Tarım dışı istihdam verisi ABD ekonomisinin canlılığının veya durgunluğunun en güçlü göstergelerinden biri olarak kabul edilir. Bu nedenle açıklanan verinin beklenen veriyle kıyaslanması sonucunda piyasalar kendilerine en uygun yatırım stratejisini belirleme yoluna giderler. Veri beklenenden iyi gelmişse ABD’de ücretli çalışan sayısı artmış demektir. Tarım dışı istihdam verisi sadece ücret ödenen kişileri kapsadığı için verideki artış (azalış) ekonomik faaliyetlerin arttığı (azaldığı) anlamına gelir. Çünkü bu artış ücret ödenerek istihdam edilen emek talebinde bir artışa delalet eder. Demek ki işler iyi ki özel sektör ücret ödeyerek çalıştırdığı işçiyi (istihdamı) artırmış yani ABD ekonomisi yeni iş yaratmış diye düşünülür. Bu durumda global piyasalarda olumlu bekleyişler pekiştirilmiş olur.
Verinin beklenenin üstünde olumlu gelmesi durumunda piyasalarda ABD dolarının artacağı şeklinde bir beklenti oluşur, bu durumda EUR/USD paritesinin yanı sıra borsa ve emtia piyasaları ile altın gibi varlık fiyatlarında da düşüşler beklenir. Bu durumda piyasa yatırımcıları verinin beklenenden iyi gelmesiyle piyasada diğer varlıklara yönelik talebini azaltıp dolar almaya yönelirler. İkinci senaryo olan verinin beklentilerin altında gelmesi durumunda ise doların değer kaybedeceği beklentisi oluşacağından piyasalarda yatırımcılar ellerindeki dolarları satarak diğer varlıklarda yükseliş olacağı beklentisi ile bu araçlara yönelirler. Bu olası durumda global piyasalara tedirginlik hakim olacaktır.
ABD’de bazen tarım dışı istihdam verisi ile işsizlik oranlarının aynı anda birlikte açıklanması da söz konusu olabilir. Peki bu durumda piyasalar hangi veriyi dikkate alacak? İki verinin de aynı anda açıklanması durumunda açıklanan her iki verinin de beklentilerden ne kadar uzaklaşıp uzaklaşmadığı dikkate alınarak piyasa oyuncuları tarafından pozisyon alınmaktadır. Örneğin açıklanan her iki veri de olumlu ve olumsuz yöndeki beklentiye ne kadar yakınsa bu durumda piyasalarda doların değeri ile ilgili bir kararsızlık oluşabilir. Açıklanan veriler beklentilerin çok ötesinde farklı bir değer ise bu kez piyasalarda çok ciddi hareketlilik yaşanabilir. Beklenen ile gerçekleşenin birbirlerinden çok farklı olması piyasalar için bir hayli önem taşımaktadır. Eğer her iki veride beklenenden iyi geldiyse bir diğer deyişle tarım dışı istihdam artmış işsizlik azalmış ise bu durumda doların değer kazanması kuvvetle muhtemeldir. Her iki veride beklenenden kötü gelmiş ise bu kez dolar piyasalarda değer kaybına uğrayacak, borsa ve emtia piyasaları yükselişe geçecektir.
Her iki verinin birbirine zıt yönde gelişme göstermesi de bir diğer olası durum olabilir tabiki. Peki bu durumda yatırımcılar ve piyasalar nasıl pozisyon alacak? Böyle bir durumda 2 farklı senaryo söz konusu olabilir. İlk senaryoda tarım dışı istihdam verisi ve işsizliğin beklenenden yüksek geldiğini varsayalım. Bu durumda dolar önce değerlenip ardından işsizlik rakamının yüksek gelmesi nedeniyle değer kaybedebilir. İkinci senaryo da bu kez her iki serinin de beklenenden daha düşük geldiğini varsayalım. Bu durumda tarım dışı istihdam verisinin kötü gelmesi ile dolar değer kaybedebilir ama sonrasında işsizlikteki azalma nedeni ile değer kazanabilir. Görüldüğü gibi senaryo 1 ve senaryo 2’de doların ve dolayısıyla diğer ülke paralarının, borsaların ve altın gibi emtia fiyatlarının ne olacağı ve bu araçlardan hangisine yatırım yapılmalıdır sorusu piyasalar için belirsizdir. Bu durumda piyasalar diğer makroekonomik verilere de bakarak pozisyon alma yolunu seçerler.
Bu konuda şu noktayı şerh düşmekte fayda görüyorum. Bilindiği üzere ABD doları günümüzde en yaygın rezerv para birimi yani uluslararası ödemelerde kabul gören ve en çok kullanılan paradır. Eğer tarım dışı istihdam verisi beklenenden iyi gelmişse ABD ekonomisi iyi demektir. Bu da global ekonomide varlık alımlarının artmasını sağlayarak dolar satışına hız kazandırabilir. Dolar satışlarıyla birlikte doların değerinde beklenenin aksine düşme gerçekleşebilir. Bu nedenle tarım dışı istihdam verisinin beklenenden olumlu gelmesi doların değer kazanmasını değil aksine doların değer kaybetmesine neden olabilir. Bu nedenle piyasa yatırımcıları tarım dışı istihdam verisini öncü bir gösterge olarak yorumlarken global düzeyde diğer varlık alım satımlarına da bakarak yatırım stratejilerini belirlemeleri daha akıllıca olacaktır.
Bu konuyla ilgili altı çizilmesi gereken bir diğer önemli nokta daha var. Tarım dışı istihdam verisinin beklenenden iyi yâda kötü gelmesinin Amerikan Merkez Bankası’nın (FED) uygulayacağı para politikasına dair olası aksiyonları tahmin etmede de oldukça önemli bir yeri vardır. Veri beklenenden iyi (kötü) gelirse piyasalarda FED’in ekonomi iyi (kötü) gittiği için genişletici (daraltıcı) politikalar uygulamayacağı veya azaltacağı (artıracağı) öngörüsü oluşabilir. Bu durumda global piyasalarda FED kaynaklı likiditenin azalacağına (artacağına) dair inanışlar artacağından küresel piyasalar düşüşe (yükselişe) geçebilir. Tabi bu anlattıklarımız ekonomik konjonktürün ne durumda olduğu ile de çok yakından ilgilidir. Örneğin son aylarda pandemi nedeni ile FED’in uygulayacağı para politikasının asıl belirleyicisi hiç kuşkusuz ki tarım dışı istihdam verisi değil öncelikle pandemi koşulları olacaktır.