Başarının sırrı Hollanda

Hollanda'dan bahsederken Konya kadar ülke deriz. Yüzölçümü 41 000 km2. Türkiye'nin yirmide biri kadar küçük bir dev ülke. Nüfusu 17 milyon. Yoğunluk fazla. Bizde km2'ye 105 kişi düşerken, Hollanda'da km2'ye 487 kişi düşüyor. Üstelik topraklarının yarısı deniz seviyesinin 1 metre altında ve % 60'ı yıllardır su ile yapılan mücadele sonucu doldurularak kazanılmış. Tarım alanları Türkiye tarım alanlarının yedide biri kadar.
Hollanda'nın 2018 yılı ekonomik verilerini özetlerken, parantez içinde aynı konunun Türkiye'nin verilerini yazarak, kıyaslama yapılmasını kolaylaştırmaya çalıştım. Ekonomik büyüklükte dünyada 16. (18.) sırada. Kişi başına milli geliri 42 143 (9632) dolar. En fazla ihracat yapan ülkeler sıralamasında 5. (28.) sırada. 2018 yılı ihracatı 652 (157) milyar, ithalatı 586,76 (242,2) milyar, dış ticaret fazlası +65,24 (-85,2) milyar dolar. 2018'de büyüme oranı % 2.5 (%2,6), enflasyon % 1.6 (% 20.3), işsizlik oranı % 3.9 (% 11.6), GSYH 913 (784) milyar dolar ve Hollanda'nın brüt borcunun GSYH'sına oranı % 33,8 (% 51).
Başarı hikayesinin ismi ise TARIM. Hollanda, tarım ürünleri ihracatında dünya ikincisi. 2018' de tam 107,6 (20,7) milyar dolar ihracatı var. İthalatı ise 75,2 (17,7) milyar dolar. Peki, Avrupa'nın biyo çeşitliliği en az, coğrafi ve iklim dezavantajları çok, şartları zor bu küçücük ülkesi, tarımda böyle bir ekonomik güce, kapasiteye nasıl ulaştı ? Nasıl dünyanın ABD'den sonra ikinci büyük tarım ve ilgili ürünler ihracatçısı oldu?
Bugün, tarım ve bahçe bitkileri sektöründeki işletme sayısı 65 bini aşan Hollanda'nın sadece en büyük 5 tarımsal ihracat ürününün toplam değeri 40 milyar doları buluyor. Hollanda, süs bitkileri ve sebze ihracatında dünya lideri, et ihracatında dünya dördüncüsü, süt ve süt ürünlerinde dünya üçüncüsü, sıvı ve katı yağ ihracatında ise dünya dördüncüsü.
Mutlaka ki bu büyük başarının altında eğitim var, özveri var, teknoloji var. Uzmanlaşma, kooperatifleşme, Ar-Ge var. Mezat sistemi gibi satış ve pazarlama stratejileri var. Ama kesin olan şu ki bu başarı şans değil. Ve altında uzun vadeli, sürdürülebilir, planlı tarım politikalarının istisnasız, ihmalsiz, ciddiyetle, dürüstçe uygulanması var.
Aslında planlama, düzenleme ve denetimin esas alınması nedeniyle her konuda başarı getireceğine inandığım bu çalışmalardan, altı çizilmesi gereken bazıları şunlar:
Devlet ve üreticiler her yıl ne kadar alanda ne kadar ürün ekileceği konusunda planlı ve programlı bir çalışma yürütüyor. Yıl başında devlete üreteceğiniz ürün için ne kadar alan ayıracağınızı bildirmeniz gerekiyor. Buna göre de alacağınız yardımlar hesaplanıyor. Bu yardımları kurallara uyduğunuz sürece alabiliyorsunuz. Tarım destekleri, aynı zamanda üretim planlamasının en önemli aracı. Bu destek Türkiye'de de veriliyor ama amaçsız ve hedefsiz. Adeta bütçeye konulan para dağıtılıyor, desteğin sonucuna bakılmıyor. Avrupa Birliği (AB) 7 yıllık, ABD 5 yıllık tarım bütçesi yapıyor. Avrupalı çiftçi şu an, 2026 yılına kadar hangi ürüne ne kadar destek alacağını şimdiden biliyor.
Hollanda'nın başarısı doğru destekleme politikaları ile yön verilen üretim, pazarlama ve dağıtım ağı sisteminin birlikte işleyişinden geliyor. Ancak bu sistemin en önemli ayaklarından biri de eğitim ve Ar-Ge çalışmalarının temelinin atıldığı üniversiteler.
Hollanda'da üniversitelerin tarımda odaklandığı ana konuların başında, gıda üretimi, gıda tüketim artışı, yaşam alanı, gıda sağlığı ve geçim var. Üniversitelerin gıda üretimi konusunda asıl odak noktası az girdi ile iki katı ürün alarak verimi artırmak. Buna "24'üncü Yüzyıl tarımı deniyor. Üniversitelerde araştırma amacıyla oluşturulan tarla ve seralar, tarımdaki yeni gelişmeler hakkında bilgi almak isteyen bütün üreticilere açık. Üniversitelerdeki araştırmalar, üretici-devlet-özel sektör ortaklığı ile destekleniyor. Hollandalılar bu işbirliğine,"Başarıyı sağlayan altın üçgen adını veriyor.
Başarının ana unsuru ‘Bir şey üzerine odaklanıp beraber çalışmak' olarak tanımlanıyor. Bu kooperatifleşmeyi ve nihayet sektörü daha güçlü ve ekonomik açıdan daha mücadele edilebilir hale getiriyor. Sınırlı ekim alanları yüzünden Hollandalılar en az alandan en yüksek verimi sağlamak adına Ar-Ge çalışmalarına yönelmiş durumda. Yeni araştırmalar seralarda enerji ve su verimliliği üzerine yoğunlaşıyor. Çünkü çiftçilerin seralarında gaz, enerji ve su kullanımında doğa ile ilişkilerini de göz önüne almaları bekleniyor.
Doğa dostu üretim yapan seralar, çevre sertifikaları ve vergi avantajları ile destekleniyor. Yeni açılan tüm seralar çevreye duyarlı olduğunu gösteren ‘yeşil etiket' sertifikasına sahip. Bu sertifikalar, seralarda kimyasal ürünler kullanmayarak, enerji kullanımında duyarlı olmak şartıyla elde edilebiliyor. Hollanda, sınırlı topraklarının farkında ve bu yüzden çevreye duyarlı, sürdürülebilir bir tarım politikası izliyor. Tek olmak yerine birlikte hareket etmeyi benimsemiş. Bizde defalarca denenip başarısızlığı kanıtlanmış, yinede israrla kullanılan ithalata dayalı tarım politikaları benimsenmiyor. Bunun yerine üretimi destekleyerek maliyeti düşürmeyi hedefleyen politikalar tercih ediliyor. Sadece teknik ekipman sayısını artırarak bir yere ulaşmanın mümkün olmadığını anlamışlar. Tarım, verimlilik ve kaliteyle ölçülüyor. Ve Hollanda artık sadece tarımsal ürünlerini değil, bu alanda yüksek katma değer ile elde ettiği tecrübeyi ve teknolojik gücünü de ihraç ediyor.
Sonuç olarak; Türkiye ile Hollanda tarımını kıyasladığımızda bilim ve teknoloji ile planlamanın önemi tekrar ortaya çıkıyor. Türkiye'nin 4,1 milyon hektar tarım arazisi boş dururken çeşitli ürünlerin ithal edilmesi, politikaların yanlışlığını ve sonuçlar kaynakların israf edildiğini gösteriyor. Türkiye gibi tarım potansiyeli çok yüksek olan, bir kaç tropik bitki dışında her ürünün yetiştiği iklim ve toprağa sahip bir ülkenin ihracatını çok daha fazla artırması, ithalatını ise düşürmesi doğal olandır.
Doğru politikalarla bu sağlanabilir.