İkale...

Kelime anlamı bakımından ikale kavramı, temelde “kaldırılma, pazarlığı bozma” manası taşımakta­dır.1 Yüksek mahkemenin bir kararında da ikale, “sözleş­menin doğal yollar dışında tarafların ortak iradeleri ile sona erdirilmesi yönündeki işlem” olarak tanımlanmış­tır.2 Genel işlem koşulları, münhasıran iki taraflı hu­kuki işlem niteliğindeki sözleşmelerde, esaslı unsurlar dışında kalan yan edim yükümlülükleri, yenilik doğu­rucu haklar vb. hususlar hakkında uygulama alanı bulur. Eş deyişle, tek taraflı hukuki işlemlerde söz ko­nusu olmaz.3 Zira genel işlem koşulları belirli bir kimse dikkate alınmaksızın genel ve soyut biçimde hazırlan­mış sözleşme hükümleridir.4 Genel işlem koşullarının unsurları; belirli bir kimsenin hedef alınmaması, bir söz­leşmenin hükümlerini teşkil etmesi, sözleşmenin kurul­masından önce bir yanlı olarak hazırlanması, ileride benzer nitelikte çok sayıda sözleşme ilişkisinde kullan­mak amacıyla sevk edilmiş olması, sözleşmenin bir ya­nının diğer tarafa üzerinde pazarlık yapma imkânı olmaksızın sunması ve bireysel anlaşmaya dönüşmemiş olması biçiminde sayılmaktadır.5 Bu açıklamalar bozma sözleşmesi için de aynen geçerlidir. Bozma sözleş­mesi (ikale) iki taraflı bir hukuki işlem niteliğindedir. Do­layısıyla, bozma sözleşmesi (ikale), iki tarafın irade açıklamasında bulunmasını gerektiren bir işlemdir. Bozma sözleşmesi, hukuki niteliği itibariyle borçlandı­rıcı bir işlem değil; bir tasarruf işlemidir.6 Zira bu işlemle bir sözleşmeden doğan alacak hakkı doğrudan doğ­ruya etkilenmekte, ortadan kalkmaktadır. Bu nedenle, sözleşmenin ge­çerli olması için her şeyden önce alacaklının ortadan kaldırdığı alacak üzerinde tasarruf yetkisine sahip ol­ması gerekir.7 Taraf­lar bununla borçtan karşılıklı olarak vaz­geçmekte; alacaklı ve borçlu sıfat ve durumlarına son vermektedirler.8 Konu, özellikle İş Hukuku bakımın­dan uygulamada önemli sorunlar doğurmaktadır.

İş sözleşmesi, işçinin bağımlı olarak iş görmeyi üstlen­diği, işverenin ise işçinin iş görme ediminin karşılığı ola­rak ücret ödemeyi üslendiği bir iş görme sözleşmesidir.9 Bozma sözleşmesi (İkale) de karşılıklı borç doğuran bir sözleşme niteliğindedir. Yargıtay içtihat metnine göre; “4857 sayılı İş Kanunun 18 ve devamı maddelerinde düzenlenmiş olan iş gü­vencesi hükümleri işçiyi işverenin feshine karşı koruma amacını taşımaktadır. Sözleşmenin işverenin feshi dışın­daki bir nedenle sona ermesi halinde iş güvencesi hü­kümleri uygulanamaz. Bu bağlamda sözleşme ikale (bozma sözleşmesi) ile sona ermişse işçi iş güvencesi hükümlerine dayanarak feshin geçersizli­ğine karar verilmesini talep edemeyecektir. İkale, sözleşmenin tarafların ortak iradeleriyle sona er­dirilmesidir. Niteliği itibariyle bir sözleşme olması nede­niyle ikale tarafların serbest iradelerine dayanmalıdır. Ayrıca ikale icabı işverenden gelmişse yasal tazminatla­rına ilaveten işçiye ek bir menfaatin sağlanması (makul yarar) gerekir. Aksi halde iş sözleşmesinin ikale ile sona erdirildiğinden söz edilemez.” 10 Bu içtihatta belirtilen “makul yarar,” işçinin kıdemi, işçi­nin pozisyonu gibi somut durumun özelliklerine göre belirlenir.

Ailenizle birlikte esenlik ve mutluluklar diler, en içten saygılarımızı sunarız.

1 İkale” kelimesinin Arapça/Osmanlıca kökene sahip olduğu belirtilmek­tedir. Taşkent, S.:‘İş Sözleşmesinin İkale Yolu İle Sona Erdirilmesi, 2011, s.4

2 Yargıtay 22. HD., 26.06.2018,. E.2018/8116, K. 2018/15946, Aynı yönde Yargıtay 9. HD., 16.04.2018, E. 2017/24377, K. 2018/8696, www.kazanci.com.tr (Erişim Tarihi:10 Ağustos 2021)

3 Ceylan, E.: Genel İşlem Koşulları, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Konferansları I, Prof. Dr. İsmet Sungurbey’e Armağan, İstanbul Barosu Ya­yınları, İstanbul 2012, s.174

4 Reisoğlu, S.: Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, B.25, İstanbul 2014, s.72; Kayıhan, Ş.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınları, B.5, Ankara 2016, s.140

5 Gümüş, M.A.: 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Şerhi, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2014, s.51-53

6 Keller/Schöbi, I, s.301; Gauch/Schluep, II, N.3523; Von Tuhr/Escher, s.165 vd. (Eren, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s.1246 Naklen)

7 Keller/Schöbi, I, s.303 (Eren, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s.1246 Naklen)

8 Eren, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, B.7, İstanbul 2001, s.1246

9 Başterzi, S.: Avukatla Bağıtlanan Sözleşmenin Hukuki Niteliği, İş Söz­leşmesinin Vekalet ve Diğer İş Görme Sözleşmelerinden Ayrılması, 2010, s.17 ; Sicil İş Hukuku Dergisi, s.175, 178 (Karaç, s.390 Naklen)