İş Sözleşmesi nedir? Türlerine genel bakış

Bireysel iş ilişkilerinde yazılı iş sözleşmesi düzenleyip düzenlememe hususu;
Sanırım uygulamada en tereddüt içeren soruların başında bu husus gelmekte.
Zamanla bilgi ve tecrübeyle bu negatif durum azalıyor olsa da pek çok işletmede kira kontratları türünden Google hazretlerinden yahut kırtasiyelerden edinilen basmakalıp iş sözleşmeleri ki pek çok satırı boş olarak doldurulmuş biz hukukçulara hüzün (!) veren türden sözleşmelere denk geliriz.
Neden mi hüzün? Bir sorun olduğunda, denetleme yahut uyuşmazlık, bu sözleşmelerin çoğu bir nevi “çöp” tür.
Zira iş sözleşmeleri, işyerinin türüne, işin niteliğine, sözleşmenin yapıldığı zamanki mevzuata, uygulamaya, bakış açısına, hedefe ve sayılamayacak kadar pek çok kriter ve unsura göre “özen” isteyen belgedir.
Yasal tanımdan girelim, kabaca İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) iş yerine bağımlı olarak belirli olan veya belirli olmayan süreyle iş görmeyi, diğer tarafın (işverenin) da karşılığında çalışanına bir ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.
Sözleşme türleri alanlarına göre pek çok dala ayrılıyor.
Ancak en önemlisi belirli - belirsiz iş sözleşmeleri ayrımı. Uygulamada kafa karıştıran husus şu; işin kendisinden kaynaklanan yani sübjektif olmayan kriterlere göre işin belirli bir süre devam edeceği olgusu yoksa sözleşmeyi belirli süreli de yapsak bu iş sözleşmesi yasal olarak “belirsiz” süreli bir sözleşmedir. Böyle olunca da belirsiz süreli sözleşmelere uygulanan hükümler adına belirli süreli dense de onlara uygulanır, söz gelimi süre dolduğunda iş güvencesi gibi. İş sözleşmelerinin kural olarak yazılı olması şart değilse de devam eden bir takım ek hükümler, (söz gelimi iki ay içerisinde işçiye şartları detayları belirten yazı teslim etme yükümlülüğü gibi, yine gerek işçi gerek çalışanın birtakım haklarını ileri sürebilmelerine olanak sağlaması gibi) bir yerde yazılı yapmayı zorunlu kılıyor.
Bundandır ki kafamıza “yazılı yapılması zorunlu” diye kazıyacağız.
Asgari süreli iş sözleşmesi (eğitim mevzuatı ve camiasında zorunlu olduğu için çokça bilinir) azami süreli iş sözleşmesi, kısmi süreli iş sözleşmesi, çağrı üzerine yapılan iş sözleşmesi, uzaktan çalışma iş sözleşmesi, mevsimlik iş sözleşmesi, evden çalışma sözleşmesi, deneme süreli iş sözleşmesi, geçici ( ödünç) iş ilişkisini düzenleyen sözleşmeler gibi, her bir iş sözleşmesi türü uygulamadaki ihtiyaçlara hitap eden iş sözleşmeleri yasalarda tanımlanmaktadır.
Verilen bu bilgilerden yola çıkılarak neticede işveren ya da çalışan, iş dünyası aktörlerinin bilmesi ve uygulaması gereken şey; her türlü iş ilişkisi kurulduğunda daha başında ücretin, çalışma koşullarının detaylıca yazılacağı bir nüshası çalışanda diğer nüshası işverenin özlük dosyasında kalacak olan iş sözleşmelerini düzenlemek olmalıdır.
Buraya kadar belirtilenler tekraren belirtelim ki bireysel iş sözleşmeleri/hukuku için geçerli. Toplu iş sözleşmelerini ise elbette ki ayrı bir başlıkta ele almak gerekiyor. Pek çoğumuz ilk kez duymuşuzdur. TİS olarak kısaltılan Toplu İş Sözleşmelerinin tarihine dair bir “Kütahya” efsanesi vardır ki sormayın.
Fakülte sıralarında ilk duyduğumda gururum hayli okşanmıştı.
İddia veya efsaneye göre 250 yıl kadar önce il TİS Kütahya’da seramik işçileri ile işverenlerce tarihin ilk TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ imzalanmış, Ancak bu efsane hakkında kaynaklara ulaşıp işi deşince bu bilginin Nasrettin Hoca masalı misali efsaneden öteye gidemediğini de üzülerek müşahede ettiğimi belirteyim.
Toplu İş Sözleşmesi (TİS), özetle işyeri veya işletme düzeyinde, işkolu esasına göre işyeri veya işletmede TİS yapma yetkisini haiz işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan bir iş sözleşmesidir. Buradan anlaşıldığı gibi, TİS’in işçi tarafında mutlaka işçi sendikası olmalıdır. Ancak işverenin sendika üyesi olması zorunlu değildir.
Her zamanki gibi önce yasalarım emredici hükümleri gelir. Emredici hükümlere aykırı bir maddeyi sözleşmenize koyarsanız bu hüküm – yok – farz edilir. Toplu iş sözleşmesi de iş yeri uygulamasında ve işçi işveren ilişkilerinde, emredici yasa hükümlerinden sonraki ikinci belgedir. Bu belgede çalışma koşullarını, ücreti belirleyen “normatif” hükümlerle, işçi sendikası ve işveren sendikası ya da sendika üyesi olmayan işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen “düzenleyici” hükümler bulunur. Sendika üyesi olmayan işçiler ise, mevzuata göre “dayanışma aidatı” ödeyerek, TİS’in normatif hükümlerinden yararlanabilirler.
Evet sevgili okurlar;
Bugün işlediğimiz, kısaca bireysel iş sözleşmesi nedir, yapılması zorunlu mudur, türleri nelerdir, TİS nedir konuları, iş yaşamının, iş hukukunun gerçekten de ana damarları denilebilecek hususlar.
Yararlı olması dileklerimizle haftaya bu satırlarda görüşmek üzere.