Yenilenebilir enerji, istihdamın da ilacı

Yenilenebilir enerji sadece düşük maliyet ya da çevre kaygıları ile desteklenmiyor. Avrupa’da özellikle istihdam için yenilenebilir enerji teşvik kapsamında. Dünyada giderek artan sanayileşme ve Endüstri 4.0 gibi baskılar sebebiyle iş gücü kaybı artıyor. Çalışan kesime yeni istihdam olanağı yenilenebilir enerji ile veriliyor. Avrupa’da uzun yıllardan beri uygulanan bu politika ile bir sektör doğmuştur. Yetersiz istihdam problemi ekonomiler için yeni bir sorun olmamakla birlikte özellikle 2007 küresel finansal krizi sonrası gözlenen yaygın yüksek işsizlik oranları, ilgiyi yeniden bu soruna yöneltmiş görünmektedir. İstatistikler, küresel krizin üstünden geçen on yıla rağmen (Fransa, İrlanda, İtalya, Finlandiya, İspanya, İsveç, Kanada, Yunanistan gibi) bazı gelişmiş ülkelerde dahi doğal oranın üstünde işsizliğe işaret etmektedir. İşgücü piyasasına genç istihdamı açısından bakıldığında ise genel istihdama oranla çok daha yüksek işsizlik oranlarının varlığı görülmektedir. Fakat uzun süre doğal oranın üzerinde seyreden işsizlik durumunda insan sermayesinin hızla azalması ve uzun süreli toplumsal patolojilerin ortaya çıkma riski bulunmaktadır. Bu nedenle yetersiz istihdam sorununun kontrol altında tutulması, aynı küresel ısınma ile savaş yahut enerji arz güvenliği gibi öncelikli konular arasında yerini almaktadır. Dolayısıyla bu süreçte -çevresel sorunlar ve istihdam probleminin baskısı altında- yenilenebilir enerji sektörünün desteklenmesi bir nevi istihdam politikası aracı olarak gösterilmeye başlanmıştır. Yenilenebilir enerjinin pozitif istihdam sağlayacağı görüşüne daha çekimser yaklaşanlar da var. Bu grup yazar, yeni nesil yenilenebilir enerji türlerinin göreli yüksek maliyetlerini ve diğer sektörlerde oluşturduğu dışlama etkisini ön plana çıkarmaktadır. Gelişmiş ülkeler dolu dizgin yenilenebilir enerjiye yatırım yapıyor. Hedefler 2050 ile birlikte tüm elektrik üretimini yenilenebilir alana kaydırmak. Bu mümkün mü? Tüketimi yüksek olan ülkelerde bu pek olası değil, fakat en azından önmli bir kısım üretimin burya kayacağı belli. Şimdi büyük sorun gelişmekte olan ülkeler bu işin içinden nasıl çıkacaklar? Gelişmiş ülkeler bir yolunu bulup 20 yıldır bu alana teşvik veriyorlar ve kendi teknolojilerini geliştirerek bir sektör oluşturdular. Fakat gelişmekte olan ülkeler sadece teknoloji tüketmenin ötesine gidemediler. Kendi santrallerini kurarlarken gelişmiş ülke sanayilerini daha da geliştirdiler.

Yenilenebilir enerji kullanımı ile ilişkilendirilen istihdam 3 ayrı sınıfta incelenmektedir:
a) doğrudan istihdam
b) dolaylı istihdam
c) uyarılmış istihdam.

Doğrudan istihdam, bizatihi yenilenebilir enerji sektörünün kendisinin oluşturduğu istihdamı ifade etmektedir. Yenilenebilir enerji teknolojilerinin Ar - Ge, üretim, kurulum-inşaa, işletme-bakım gibi yaşam çevrimlerindeki tüm aşamaları kapsamaktadır. Dolaylı istihdam, yenilenebilir enerji sektörüne girdi/hizmet sağlayan yani tedarik zincirinde yer alan sektörlerde ortaya çıkan istihdamı içermektedir. Uyarılmış istihdam ise yenilenebilir enerji sektörü ile organik bir bağı bulunmamasına rağmen bu sektörde yaşanan gelişmelere bağlı olarak diğer sektörlerde meydana gelen istihdam değişimlerini belirtir. Sektörden elde edilen gelirin nasıl kullanıldığına, artan enerji maliyetlerinin ekonominin hangi kesimine yansıtıldığına ve ekonomideki fiyat esnekliklerine bağlı olarak ortaya çıktığı söylenebilir.
Kısaca özetlenen bu çok katmanlı mekanizmalarca ortaya çıkan doğrudan, dolaylı ve uyarılmış istihdam etkilerinin toplamına ise yenilenebilir enerjinin net istihdam etkisi adı verilmektedir. Doğrudan ve dolaylı istihdam etkilerinin algılanması, hesaplanması ve iletişimi nispeten kolay olmakla birlikte net istihdam etkisi için aynısını söylemek zordur.
Dünyada giderek artan yeşil enerji dönemi ülkemizde de başladı. Bizim de hesaplamalarımızda sadece cari açık değil, aynı zamanda istihdam etkisi de dikkate alınmalı ve makro politikalarımız bu yönde yenilenmelidir.

Yenilenebilir Enerjide istihdam faktörleri
Yenilenebilir enerji sektörünün istihdam etkisine yönelik pozitif beklentilerin büyük oranda doğrudan istihdamı ele alan olduğu görülmektedir. İstihdam faktörleri, üretilen MW ve MWh enerji başına gereken tam zamanlı iş şeklinde hesaplanmaktadır. Faktörler belirlenirken yenilenebilir enerji teknolojilerinin yaşam çevrimlerinin üretim, yapılandırma, kurulum, işletme-bakım gibi aşamaları ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Belirtilen aşamalarda yaratılan istihdam ülkeler hatta tesisler arasında değişebilmekte, sabit bir değer almamaktadır. Örneğin, üretim sürecinin teknoloji yoğun bir ülkede gerçekleşmesi ile emek yoğun bir ekonomide gerçekleşmesi arasında istihdam potansiyeli açısından fark bulunması olağandır. Benzer şekilde teknolojik açıdan büyük oranda dışa bağımlı ülkelerde, yenilenebilir enerji teknolojilerinin üretim aşamasında ortaya çıkması beklenen istihdam imkanı zayıf kalabilmektedir. Yerli üretim yerine ithalata yönelinmesi halinde istihdamda %40 oranında kayıp yaşanacağı Avrupa’da tespit edilmiştir. Dolayısıyla istihdam faktörlerinin her ülkenin endüstri yapısına ve şartlarına özgü olarak hesaplanması gerekmektedir. Yukarıda bahsedildiği üzere istihdam faktörleri ülkeden ülkeye, aynı ülke içinde farklı lokasyonda yer alan tesisler arasında ve hatta proje ölçeğine göre bile değişkenlik gösterebilmektedir. Bu farklılıkları görebilmek adına Cameron ve van der Zwaan (2015) yazındaki özgün istihdam faktörü hesaplayan çalışmalara dayalı olarak maksimum, medyan ve minimum istihdam faktörlerini hesaplamışlardır. Her bir teknolojiye ait istihdam faktörlerinin minimum ve maksimum değerleri arasında büyük fark bulunduğunu göstermektedir. Görüleceği üzere güneş enerjisi çeşitlerinin rüzgar enerjisine göre üretim ve kurulum aşamasında istihdam yoğunluğu açısından üstünlüğü vardır.