Enerjinin finansmanı

Enerjinin giderek artan bir ihtiyaç olması hem üretim hem de tüketim alanında sorunlar getiriyor. Artık evlerimizde daha fazla enerji bedeli ödüyoruz, enerjiyi üretmek için de daha fazla yatırım ihtiyacı doğuyor. Ülkemiz için güzel olan bundan 30 yıl önceki gibi arz sorunu ile karşılaşmıyoruz ki alel acele enerji üretim santrali kurma ihtiyacı doğmuyor. Buna karşılık makro ekonomik dengeler gözetilirse aslında önü açıldığında fevkalade bir yatırım iştahı görülür. Bunun hesaplanmasında bir eksiklik görüyorum. Zira bu yöndeki verilerin sıhhatli tutulmaması ve batı kaynaklı raporlardan esinlenerek hazırlanması, Türkiye’nin kendi oyununu kurmasını engelliyor.Enerjinin finansmanında tek yönlü bir yaklaşım yeterli değildir. Piyasa kurucunun verdiği sınır kapsamında bir fiyat belirlenmesi ve bunun bankacılık enstrümanarı ile karşılanması doğru değildir. Bunun yerine ‘barter’ denilenebilecek becayiş yöntemlerinin incelenrek tüketim karşılığında üretim ile performans karşılığında ödeme şeklinde alternatif yöntemlerin de bu alanda kullanılma imkanı vardır. Bunula ilgili detaylı bir mülahaza yapmak mümkün fakat şimdilik enerjide yeni bir reform ihtiyacı olduğunu söylemek mümkündür.

Türkiye’de büyüme, artan enerji talebi ve enerji dönüşümü
1981 yılından sonra uygulanan dışa açılma politikaları Türkiye’yi yüksek büyüme rakamları ile tanıştırmıştır. 1990’lı yıllarda büyümenin finansmanı fevkalade zorlaşmış ve ciddi ekonomik krizler ile karşı karşıya kalınmıştır. 2002-2018 dönemi, Türkiye’de ekonominin yıllık ortalama yüzde 5,6 ile hızlı büyüdüğünü dikkate alırsak bu dönemlerdeki ekonomik krizlerin sıvıştırılması ve pozitif büyümeye katkı sağlanması tek başına hükümet olma ile sağlanmıştır. Bu dönemde finansallaşma da hız kazanmış, toplam finansman hacmi bu süre içerisinde 10 kat artarak 563 milyar dolara ulaşmıştır. Bu durumdan enerji sektörü en fazla pay alanlardan biridir. Enerji sektörünü de kapsayan toplam sabit sermaye yatırımı harcamalarının yüzde 40’ı, banka kredileriyle finanse edilmiştir. Yapılan Ekonomi Reform Paketleri ile bu durum desteklenmiştir. Ancak bunun doğru bir finansman aracı olmadığı görülmektedir. Zaman zaman alternatif finansman yöntemleri de uygulandı. Örneğin VAP’ın kapsamını ticari binalar, enerji sektörü, hizmet sektörü tesisleri ve tarım tesislerini de içine alacak şekilde uygulandı. Kamu burada doğrudan ödeme yapmadı fakat mahsuplaşma ile hem dolarizasyon önlendi hem de ekonomik işleyiş sağlandı. Diğer yandan, 2019 Ağustos’ta Cumhurbaşkanlığı kararı ile 2023 sonuna kadar kamu kurumlarına referans tüketim değerlerinden yüzde 15 enerji verimliliği hedefi konuldu. Bu konuda maalesef bir mesafe alamadık. Fakat bu alanda uygulanacak bir finansman modeli de kaybımızı en aza indirecektir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi’nin kapanmasının ne kadar hatalı olduğunu her geçen gün daha da anlıyoruz. 2014 yılında Kojenerasyon ve Mikrokojenerasyon Tesislerinin Verimliliğinin Hesaplanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ yayınlandı.  Bugüne kadar 204 tesis için başvuru alındığı ve bunlardan 187’sine “Kojenerasyon Tesisi Verim Belgesi” verildiğini öğreniyoruz. Peki Türkiye’de toplam kojenerasyon tesis sayısı nedir? Bu belgenin verildiği tesislerin toplam elektrik kurulu gücünün 560 MW olduğunu düşünürsek toplamda yaklaşık 10.000 MW gücün bu sertifikadan bihaber çalıştığını maalesef kamu göremedi. Halbuki bunu da uygun bir ekonomik düzenleme ile sistem içerisine almamız önemli bir denetim ve gelişme sağlayacaktır
Netice itibari ile enerji verimliliği 12 yıl içerisinde hızlı bir atak yaptı ama istenilen hedeflere ulaşmasa da bize yeni yöntemleri getirdi. Bir gerçek var ki bu konu ülkemizin gerçek gündem maddeleri arasına girdiğinde daha fazla istihdam, daha fazla kazanç ve daha fazla ekonomi değeri olacaktır. Bu şekilde yeni finansman modelleri de rahatlıkla uygulanabilecektir.

Finansman yöntemleri
Türkiye’nin enerji sektörünün dönüşümü için ihtiyaç duyulacak yatırım ve finansmanın karşılanması için gereken eylem ve önlemler çeşitli platformlarda dile getirilmekle birlikte kamu destekli bankacılık sistemi finansmanından öteye gidilememiştir. Halen bu alanda ciddi eylem alanları, ek kaynak yaratma ve yeni finansman modelleri geliştirme ihtiyaçları bulunmaktadır. Öncelikli iki önemli uygulama alanı olan enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji başlıklarına yoğunlaşmakla birlikte, enerji dönüşümü konusunda bütünlüklü, orta-uzun vadeli yaklaşım ihtiyacı saptanmalıdır. Kamu, bu niyetin yatırımcıya açıkça beyan etmelidir. Doğal ışığın kullanımı yaygınlaştırılmalı aydınlatma sistemlerinin floresan yerine LED ampullerle değişimi ile önemli bir girdi sağlanabilir. Enerji verimliliği ile iki yönlü destek sağlanır; hem yurt içi ekonomi kazanır hem de ithalatı önü kesilir. Kullanılmayan cihazların fişlerinin çekilmesi veya kapalı tutulması hafife alınmayacak bir gelir kapısı olacaktır. Bazı çoklu priz modellerinde IP priz kullanılması ve tek noktadan şifreli prizler toplu cihaz kapatılmasında fayda sağlayabilir. Özellikle bilgisayar veya televizyon gibi cihazlar açık bırakıldıklarında çok enerji tüketir. Bu cihazların kullanılmadıklarında kapalı kalması tasarrufa büyük ölçüde destek olacaktır.